تحویل موقت پروژه

مقدمه

تحویل موقت پیمان (پروژه) یعنی تکمیل‌شدن عملیات موضوع پیمان توسط پیمانکار و آماده‌شدن پروژه برای بهره‌برداری. پس تحویل موقت زمانی اتفاق می‌افتد که پیمانکار تمامی کارها و تعهدات قراردادی خود را به نحو درست و صحیح انجام داده باشد. در قراردادهایی که کارفرما یک نهاد دولتی است، تحویل موقت مطابق ماده ۳۹ شرایط عمومی پیمان است. مطابق این ماده: “پس از آنکه عملیات موضوع پیمان تکمیل گردید و کار آماده بهره‌برداری شد، پیمانکار از مهندس مشاور تقاضای تحویل موقت می‌کند و نماینده خود را برای عضویت در هیئت تحویل معرفی می‌نماید.”

تحویل موقت پیمان همان‌طور که گفته شد، فقط مربوط به قراردادهای دولتی نیست و در تمامی پروژه‌های پیمانکاری بحث تحویل موقت وجود دارد. تنها تفاوت میان قراردادهای با کارفرمای دولتی با سایر قراردادها این است که در قراردادهای دسته نخست مقررات شرایط عمومی پیمان الزاماً بر تحویل موقت حاکم است درحالی‌که در قراردادهایی که کارفرما دولتی نیست طرفین می‌توانند مقررات شرایط عمومی پیمان را متناسب با پروژه خود تغییر دهند و یا تعدیل کنند.

1. هیئت تحویل موقت

تحویل موقت پیمان همان‌طور که گفته شد در ماده ۳۹ شرایط عمومی پیمان توضیح داده شده است. بر اساس این ماده گروهی به نام هیئت تحویل تشکیل می‌شود و اگر عیب و نقصی در کارها مشاهده نکنند، اقدام به تنظیم صورت‌مجلس تحویل موقت می‌نمایند و صورت‌مجلس تحویل موقت را برای کارفرما ارسال می‌کنند و کارفرما نیز پس از تأیید صورت‌مجلس، تحویل موقت عملیات موضوع پیمان را به پیمانکار ابلاغ می‌نماید. پس همان‌طور که مشاهده می‌شود، هیئت تحویل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چرا که این هیئت تصمیم می‌گیرد که آیا در کارها عیب و نقصی وجود دارد یا خیر.

هیئت تحویل شامل: ۱) نماینده کارفرما ۲) نماینده پیمانکار ۳) نماینده مهندس مشاور است که پس از مشاهده نتیجه آزمایش‌های لازم در خصوص کارکرد درست کلیه‌ی تجهیزات و کارها، نظر خود را اعلام و در صورت‌مجلس تحویل موقت درج می‌نماید.

2. تاریخ تحویل موقت پیمان چه زمانی است؟

تاریخ تحویل موقت پیمان تاریخ تشکیل هیئت تحویل موقت در محل و تحویل کار به کارفرماست که در صورت‌مجلس تحویل موقت درج می‌شود. وکیل قرارداد پیمانکاری توضیح می‌دهد در حالتی که هیئت تحویل نقصی در کارها مشاهده نماید، اقدام به تنظیم صورت‌مجلس تحویل موقت می‌نماید و برای رفع نقص و عیوب مشاهده‌شده نیز مهلتی تعیین می‌نماید. پیمانکار موظف است تا در مهلتی که از سوی هیئت تحویل مشخص شده است، عیوب را رفع نماید.

3. تاریخ دوره تضمین

دوره تضمین که در یکی از مقالات سایت به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته عبارت از دوره‌ای است که طی آن پیمانکار مکلف است هرگونه عیب و نقصی که در کار مشاهده می‌شود را به هزینه خود جبران نماید. تاریخ دوره تضمین اصولاً همان تاریخ تحویل موقت است؛ اما تحت شرایطی می‌تواند با تاریخ تحویل موقت تفاوت داشته باشد. اگر هیئت تحویل موقت عیب و نقصی در کار مشاهده نماید و مهلتی برای رفع عیب‌ونقص تعیین نماید، در این صورت پیمانکار باید در این مهلت عیب‌ونقص را برطرف کند؛ ولی اگر در مهلت مقرر این کار را انجام ندهد، تاریخ دوره تضمین، زمان رفع نقص است. درحالی‌که تاریخ تحویل موقت تاریخ تشکیل هیئت است. همان‌طور که مشاهده می‌کنیم در این حالت تاریخ دوره تضمین با تاریخ تحویل موقت تفاوت پیدا می‌کند و نباید این دو را یکی بدانیم.

4. تحویل موقت پیمان و بیمه

پیمانکار مکلف به بیمه‌کردن کارهای موضوع پیمان در برابر حوادث است و بر اساس بند ج ماده ۲۳ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار مکلف است تا زمانی که تحویل موقت انجام نشده است، بیمه‌نامه‌ها را تمدید نماید. پس هر زمان که تحویل موقت انجام شد، پیمانکار دیگر تکلیفی به تمدید بیمه‌نامه‌ها نخواهد داشت.

1.4. تحویل موقت پیمان و ضمانت‌نامه انجام تعهد

پیمانکار باید برای انجام تعهدات قراردادی خود ضمانت‌نامه‌ای با عنوان ضمانت‌نامه انجام تعهد (یا تضمین انجام تعهد) بدهد. این ضمانت‌نامه باید تا یک‌ماهه پس از تاریخ تحویل موقت معتبر باشد. تحویل موقت بدین شکل نسبت به این ضمانت‌نامه نیز اثرگذار خواهد بود و پیمانکار می‌تواند یک ماه پس از تاریخ تحویل موقت نسبت به آزادسازی ضمانت‌نامه خود اقدام نماید.

2.4. تحویل موقت پیمان و صورت‌وضعیت قطعی

تحویل موقت پیمان بر اساس ماده ۴۰ شرایط عمومی پیمان، بر صورت‌وضعیت قطعی نیز اثرگذار است و پیمانکار باید ظرف یک ماه از تاریخ تحویل موقت، صورت‌وضعیت قطعی کارهای انجام شده را تهیه کند. اگر پیمانکار ظرف مدت یک ماه از تاریخ تحویل موقت اقدام به تهیه صورت‌وضعیت قطعی نکند، مهندس مشاور این کار را انجام می‌دهد و واضح است که عدم تهیه از سوی پیمانکار او را با خطرهای احتمالی مواجه می‌سازد.

3.4. تحویل موقت پیمان و دوره تضمین

تاریخ تحویل موقت همان‌طور که گفته شد، جز در موارد استثنایی تاریخ شروع دوره تضمین نیز است؛ بنابراین این مسئله که چه زمانی کار موضوع پیمان به اتمام رسیده و به‌اصطلاح آماده تحویل موقت است، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای پیمانکار و کارفرما برخوردار است.

4.4. تحویل موقت پیمان و مسئولیت:

از زمان انعقاد قرارداد تا زمان تحویل موقت پیمان، مسئولیت حفاظت و نگهداری کارهای انجام‌شده، مصالح، تجهیزات، ماشین‌آلات و ابزار، تأسیسات و بناها با پیمانکار است. اما از زمان تحویل موقت، چون تمامی کارها و تجهیزات نصب‌شده به کارفرما تحویل داده شده است، این مسئولیت‌های مربوط به حفظ و نگهداری بر عهده شخص کارفرما است.

5. مراحل تحویل موقت

1. پیمانکار از مشاور تقاضای تحویل موقت می­کند و نماینده خود را برای عضویت در هیئت تحویل (هیئتی شامل نمایندگان کارفرما، مشاور و پیمانکار) معرفی می­کند.
2. مهندس مشاور طی مدت 7 روز از تاریخ دریافت تقاضای پیمانکار، پس از بازدید میدانی از پروژه و بررسی حاکم شدن شروط تحویل موقت که پیش تر به آن اشاره گردید، درخواست پیمانکار را رسیدگی می­کند و در صورت تایید، ضمن تعیین تاریخ آمادگی کار برای تحویل موقت، تقاضای تشکیل هیئت تحویل موقت را از کارفرما نموده و نماینده خود را نیز معرفی می نماید.
3. کارفرما به‌گونه‌ای ترتیب کار را فراهم می­کند که هیئت تحویل، حداکثر ظرف مدت 20 روز از تاریخ آمادگی کار که به تایید مهندس مشاور رسیده است، در محل کار حاضر شود و برای تحویل موقت اقدام نماید.

کارفرما تاریخ و محل تشکیل هیئت را به اطلاع مهندس مشاور و پیمانکار می‌رساند و تا تاریخ تشکیل هیئت، مهندس مشاور، برنامه انجام آزمایش‌هایی را که برای تحویل کار لازم است، تهیه و به پیمانکار ابلاغ می‌کند تا آن قسمت از وسایل را که تدارک آنها طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده اوست، برای روز تشکیل هیئت در محل کار آماده کند. پیمانکار موظف است که تسهیلات لازم را برای هیئت تحویل، فراهم آورد.

1.5. هرگاه هیئت تحویل موقت، عیب و نقصی در کار مشاهده نکند

هیئت تحویل موقت، صورت‌مجلس تحویل موقت را تنظیم می­کنند و کارفرما پس از تأیید، تحویل موقت عملیات پیمان را به پیمانکار ابلاغ می­کند.

2.5. هرگاه هیئت تحویل موقت، عیب و نقصی در کار مشاهده کند

هیئت تحویل موقت، صورت‌مجلس تحویل موقت را به همراه لیست نواقص (که به آن پانچ لیست (Punch List) نیز می­گویند) آماده و با تعیین مهلتی برای رفع نواقص، به پیمانکار ابلاغ می‌نماید.

پس از انجام رفع نقص توسط پیمانکار و اعلام رفع نقص به مشاور و کارفرما، هیئت تحویل موقت مجدد سایت پروژه را بازدید نموده و درصورتی‌که لیست نواقص اعلامی، رفع گردیده باشد، مهندس مشاور، صورت‌مجلس تحویل موقت و گواهی رفع نواقص و معایب را برای کارفرما ارسال می‌دارد.

باید توجه داشت گواهی رفع نقص بایستی به امضای نماینده کارفرما، مشاور و پیمانکار رسیده باشد و نتایج آزمایش‌های خواسته شده نیز برای کارفرما ارسال گردد.

6. انواع نواقص مربوط به تحویل موقت

1.6. نواقص قبل از تحویل موقت

این نوع نواقص، نواقصی به شمار می‌آیند که باعث عدم تکمیل کار یا مانع بهره‌برداری هستند.

برخورد مهندس مشاور با این دست نواقص به نحوی است که هنگامی که پیمانکار درخواست تحویل موقت می‌کند و مشاور تشخیص می‌دهد که باتوجه‌به نواقص موجود، کار آماده بهره‌برداری نیست و یا تکمیل نشده است، لیستی از نواقص (قبل از تحویل موقت) را به پیمانکار ابلاغ می‌کند که در واقع شروط تحویل موقت حاکم نگردیده و پیمانکار بایستی این نواقص را رفع کرده، سپس درخواست تحویل موقت نماید.

پس از آنکه مشاور تشخیص داد که کار تکمیل شده و آماده بهره‌برداری است و پس از تشکیل هیئت تحویل موقت، هیئت تحویل طی یک برنامه مدون شده از پروژه بازدید می­نمایند، ممکن است در این حین، نواقصی مشاهده گردد که نیاز به رفع آن باشد، به این دست نواقص، نواقص تحویل موقت می‌گویند.

در بسیاری از پروژه‌ها، پیمانکاران به جهت اطمینان خاطر، در مراحل پایانی پروژه (معمولاً 1 ماه به پایان پروژه)، 1 بار درخواست تحویل موقت می‌نمایند و مشاور پس از بررسی، نواقص اساسی که مانع تکمیل بودن کار و آماده بهره‌برداری بودن پروژه است را اعلام می‌نماید، در نتیجه پیمانکاران با فراغ‌بال بیشتری، اشکالات اساسی را رفع نموده و سپس مجدد درخواست تحویل موقت می‌نمایند.

چگونه می‌توان نواقص قبل از تحویل موقت و نواقص تحویل موقت را شناسایی کرد؟

به‌خاطر داشته باشید، نواقص قبل از تحویل موقت نواقصی هستند که شروط تحویل موقت یعنی تکمیل بودن کار و آماده بهره‌برداری بودن پروژه را نقص می‌نماید.

برای مثال پنجره‌های ساختمان نصب نگردیده است. عدم نصب پنجره به معنای عدم تکمیل بودن کار است و علاوه‌برآن، امکان بهره‌برداری (سکونت) از پروژه بدون پنجره فراهم نیست، نتیجتاً چنین نواقصی را نواقص قبل از تحویل موقت می‌نامند.

اما نواقص حین تحویل موقت، نواقصی هستند که شروط تحویل موقت را نقص نمی‌نمایند.

برای مثال دستگیره پنجره‌ای لق می‌زند، لق زدن پنجره مانع بهره‌برداری بودن پروژه و تکمیل نبودن کار نیست، نتیجتاً این نوع نواقص را می‌توان جز نواقص تحویل موقت نامید.

درصورتی‌که پیمانکار نسبت به رفع نقایص و عیوب ماده 39 شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311)، در مهلت مقرر اقدام نکند. موضوع مشمول بند “د” ماده 32 شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) خواهد بود و کارفرما می تواند خودش کارهای معیوب را اصلاح کرده و هزینه های مربوط را به اضافه 15%، از مطالبات پیمانکار کسر نماید.

ازآنجاکه در این مرحله هنوز صورت‌وضعیت قطعی تنظیم نشده است و وضعیت بدهکار یا بستانکار بودن پیمانکار روشن نیست، در شرایط عمومی پیمان، برای برداشت از محل تضمین‌های پیمانکار، موردی پیش‌بینی نگردیده است. بدیهی است به‌محض مشخص‌شدن وضعیت بدهکار یا بستانکاری پیمانکار، طبق ماده 52 شرایط عمومی پیمان، برداشت از محل‌های یادشده امکان‌پذیر خواهد بود.

2.6. نواقص پس از تحویل موقت

اگر پیمانکار لیست نواقص را در مهلت مقرر برطرف کرد، کارفرما موظف به تحویل‌گرفتن کار است؛ ولی ممکن است ایراداتی نیز پس از تاریخ تحویل موقت پروژه، بروز پیدا کند که در زمان بازدید هیئت تحویل موقت وجود نداشته یا پس از آن به وجود آمده است. این نواقص به نواقص پس از تحویل موقت که مربوط به دوره تضمین می‌باشد، مربوط می­‌شوند.

7. دوره تضمین و تاریخ شروع آن

پیش‌تر گفته شد که اگر پس از تحویل موقت پروژه، نواقصی پدیدار شد، این نواقص، مربوط به دوره تضمین پروژه می­شوند. دوره تضمین یا اصطلاحاً دوره گارانتی، مدت زمانی هست که در اسناد و مدارک پیمان مشخص شده و پیمانکار تضمین می‌نماید، طی مدت یادشده، نواقص و معایب احتمالی را با هزینه خود رفع می­نمایند.

مدت دوره تضمین در قراردادهای ذیل نشریه 4311 (شرایط عمومی پیمان) برحسب مشخصات پروژه و تصمیم کارفرما، در ماده 5 موافقت نامه پیمان قید می گردد.

عموماً تاریخ شروع دوره تضمین می­تواند بر حسب شرایط، یکی از موارد زیر باشد:

1. تاریخ شروع دوره تضمین همان تاریخ تحویل موقت است:

به شرطی که هیئت تحویل موقت در زمان بازدید برای تحویل موقت پروژه، هیچ ایرادی را تشخیص ندهد یا نواقص تعیین شده توسط هیئت،  طی مهلت مقرر  شده توسط پیمانکار رفع شده باشد. در این صورت تاریخ شروع دوره تضمین همان تاریخ تحویل موقت پروژه است.

1. تاریخ شروع دوره تضمین همان تاریخ رفع نقص است:

درصورتی‌که پیمانکار در تاریخی پس از مهلت تعیین شده برای رفع نقص، نواقص اعلامی را برطرف کند، تاریخ رفع نقص، همان تاریخ شروع دوره تضمین خواهد بود.

مدت‌زمان حضور هیئت تحویل موقت برای تحویل موقت گرفتن پروژه، چه مدتی است؟

20 روز پس از اعلام آمادگی کار از سوی پیمانکار  که به تایید مشاور رسیده است.

• درصورتی‌که هیئت تحویل موقت دیرتر از مهلت 20 روزه تشکیل شد و عیب و ایرادی مشاهده نکرد، تاریخ شروع دوره تضمین، 20 روز پس از اعلام آمادگی کار توسط پیمانکار که به تایید مهندس مشاور رسیده است، در نظر گرفته می­شود.
• درصورتی‌که هیئت تحویل موقت دیرتر از مهلت 20 روزه تشکیل شد و نواقصی مشخص گردید و پیمانکار در مهلت مقرر برای رفع نقص، نواقص را رفع نمود، تاریخ شروع دوره تضمین، 20 روز پس از اعلام آمادگی کار در نظر گرفته میشود.
• درصورتی‌که هیئت تحویل موقت دیرتر از مهلت 20 روزه تشکیل شد و نواقصی مشخص گردید ولی پیمانکار دیرتر از مهلت مقرر برای رفع نقص، نواقص را رفع نمود. در این صورت تاریخ شروع دوره تضمین برابر است با:

میزان تأخیر کارفرما    –     تاریخ رفع نقص  =   تاریخ شروع دوره تضمین

باید توجه داشت هزینه‌های نگهداری از کار برای مدت تأخیر در تحویل موقت (نسبت به مهلت 20 روز) به پیمانکار بایستی پرداخت گردد.

8. تحویل موقت قسمت‌هایی مستقل از کار

درصورتی‌که در اسناد و مدارک پیمان، برای تکمیل و تحویل موقت قسمت‌هایی مستقل از کار، زمان‌های مجزایی پیش‌بینی‌شده باشد، یا به نظر کارفرما، بهره‌برداری از قسمت‌های مستقلی از کار پیش از تکمیل کل کار موردنیاز باشد، کارفرما می‌تواند قسمت موردنظر را تحویل موقت نماید.

باید توجه داشت در صورت تحویل موقت بخش‌های مستقلی از کار، کارفرما بایستی در خصوص آزاد نمودن تضمین انجام تعهدات مربوط به آن بخش مستقل، شروع دوره تضمین، تحویل قطعی و استرداد کسور تضمین حسن انجام کار به‌تناسب آن قسمت از کار که تحویل موقت گردیده است، طبق مفاد شرایط عمومی پیمان، اقدامات لازم را انجام دهد.

نکته: در اکثر پروژه‌های کوتاه‌مدت پیمان فاقد تعدیل در نظر گرفته می‌شود؛ در این دسته از موارد پیمانکاران از روی ناچار می‌بایست با تفسیر بخشنامه تعدیل نرخ ارز دست‌وپنجه نرم می‌کنند که باتوجه‌به انواع روش‌های تخصصی که برای تعدیل نرخ ارز  وجود دارد، احتمال اینکه نتوانید ضرر و زیان خود را محاسبه کنید بسیار بالاست.

9. تحویل موقت پیمان بر اثر تکمیل ظرفیت 25% مبلغ اولیه پیمان

درصورتی‌که باتوجه‌به بند (الف) ماده  29  شرایط عمومی پیمان،  عملیات موضوع پیمان تا حد 125 درصد مبلغ اولیه پیمان انجام شود ولی کارهای اجرا شده قابل بهره برداری نباشند و پیمانکار برای ادامه کار موافقت نکند، کارفرما طبق ماده 48، به پیمان خاتمه میدهد.

• در صورت موافقت پیمانکار برای ادامه کار، چگونه عمل می‌شود؟

ازآنجاکه سقف 125 درصد مبلغ پیمان اولیه پیمان تکمیل گردیده است و مطابق با قانون آیین نامه معاملات دولتی مصوبه 1349 موضوع ماده 72 قانون محاسبات عمومی، مبلغ هر معامله حداکثر تا 25 درصد می تواند افزایش داشته باشد و ذی حساب در قالب قرارداد اولیه، مبالغ بالای 125% مبلغ اولیه پیمان را مجوز پرداخت ندارد. بایستی برای ادامه ی کار و پرداخت های مربوط، قرارداد جدیدی به صورت ترک تشریفات با همان پیمانکار منعقد شود.

همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم، در صورت عدم موافقت پیمانکار، کارفرما طبق ماده 48، پیمان را خاتمه می دهد. به همین واسطه باید بدانیم خاتمه پیمان در این حالت، به 2 شکل زیر صورت می پذیرد.

• بخش‌هایی از کار آماده بهره‌برداری باشد.
• بخش‌هایی از کار آماده بهره‌برداری نباشد.

به‌عنوان‌مثال، فرض نمایید که قرارداد موردنظر در خصوص احداث 2 بلوک ساختمانی مسکونی می باشد.

بلوک A به طور کامل ساخته شده و آماده بهره‌برداری است.

اما بلوک B تکمیل نگردیده است.

• خاتمه پیمان پروژه فوق چگونه است؟

بلوک A  که به طور کامل ساخته شده و آماده بهره‌برداری است، وارد مرحله تحویل موقت می‌شود؛ اما بلوک B که ناقص است، مستقیماً وارد مرحله تحویل قطعی می­شود.

درصورتی‌که در قراردادی دیگر با موضوع احداث ساختمان مسکونی، اسکلت ساختمان به طور کامل انجام گردیده باشد؛ اما مراحل سفت‌کاری و نازک‌کاری باقی‌مانده باشد.

• عدم تقاضای پیمانکار برای تحویل موقت

درصورتی‌که عملیات موضوع پیمان آماده تحویل موقت باشد؛ اما پیمانکار تقاضای تحویل کار را نکند، روند تحویل موقت به شرح زیر خواهد بود:

• مهندس مشاور آماده‌بودن کار را به کارفرما اعلام می‌نماید.
• کارفرما برای تشکیل هیئت و تحویل موقت اقدام می­کند.
• اگر تا 10 روز از تاریخ ابلاغ کارفرما، پیمانکار نماینده خود را برای تحویل موقت معرفی کند، تحویل مطابق معمول صورت می­پذیرد ولی اگر پیمانکار نماینده خود را معرفی نکرد، کارفرما با تامین دلیل به وسیله دادگاه محل، نسبت به تحویل موقت موضوع پیمان، طبق این ماده اقدام می­کند.

10. بیان و حل مسئله

وضعیت پیمانکاری که آماده تحویل موقت پروژه است ولی به دلیل مسائلی که تأمین آن در تعهد کارفرما است امکان تحویل پروژه وجود ندارد چگونه خواهد بود؟

در پروژه‌ای، پیمانکار کلیه تعهدات مندرج در قرارداد را انجام داده است و با هزار امید و آرزو به کارفرمای خود نامه می‌زند تا پروژه را تحویل دهد. ولی کارفرما از تحویل پروژه سر باز می زند. زیرا بایستی امکانات و تأسیساتی را برای تحویل موقت و بهره برداری آماده کند ولی امکانش برای او میسر نیست. در این حالت چه راهکاری برای پیمانکار وجود دارد و کارفرما چگونه می تواند این ریسک را مدیریت نماید. این سؤال در انواع قراردادها، چه دولتی و چه خصوصی، برای طرفین قرارداد، بعد از تکمیل تعهدات قراردادی، وجود دارد. برای پاسخ به این سؤال، از نشریه 4311 استفاده می کنیم و به راه حل هایی که برای مدیریت ریسک، عدم امکان در راه اندازی پروژه، به دلایلی خارج از قصور پیمانکار وجود دارد، اشاره می کنیم.